یکی از سوالاتی که به ویژه همزمان با فرا رسیدن موسم حج مطرح می‌شود این است که چه کسی اولین بار عمل عبادی حج را به جای آورد؟
به گزارش ایسنا، از احادیث و روایات متعدد، به دست می‌آید که انجام مراسم حج برای نخستین بار، از سوی حضرت آدم علیه السلام واقع شد و حج ایشان، پس از پذیرفته شدن توبه‌اش بود و او، در ماه ذی‌الحجّه الحرام، این عمل عبادی را به جای آورد1".
چگونه سنت حج در میان اولاد ابراهیم(ع) رواج یافت؟
در زمان حضرت ابراهیم علیه السلام و فرزندش حضرت اسماعیل علیه السلام، که آن دو به امر پروردگار متعال، خانه خدا را تجدید بنا نموده بودند، در ایام ذی الحجه مراسم حج را به جای آوردند2" و این سنّت الهی در میان اولاد و احفاد حضرت اسماعیل علیه السلام تا صدها سال برقرار بود، تا این‌که مردم جزیرة العرب به تدریج به کفر و شرک روی آورد و خانه خدا را بتکده خویش قرار دادند، ولی مراسم حج را به خاطر افتخار و مزیت خویش نگه داشتند.
از کی ذی الحجه، ماه حج نام گرفت؟
به هر روی، عرب‌های جزیرة العرب برای گریز از حرمت ماه‌های حرام، ترفندهای گوناگونی به کار بستند. آنان بنابرقولی، ماه‌های ذی‌القعده و ذی‌الحجه را ماه‌های حرام می‌شمردند و سپس ماه محرم را حلال اعلام کرده و ماه صفر را به جای آن حرام می‌شمردند؛ تا این که هم حرمت سه ماه را نگه داشته و هم به مدت یک ماه در میان آن‌ها، فرصت جنگ و جدال و غارت داشته باشند.
در قرآن کریم، در این باره آمده است: "یعنی همانا فراموشی در کفر عصر جاهلیت، بسیار بود که بدان جهت گمراه می‌شدند آنانی که کفر ورزیده بودند، به طوری که ماه حرام را در سالی حلال و در سال دیگر حرام می‌شمردند، تا پایمال کنند شمار آن چه را که خداوند متعال حرام کرده است. پس حلال می‌شمردند آن ماه‌هایی را که خداوند حرام کرده بود. بدین ترتیب کردار زشت‌شان بر آنان آراسته می‌گردید3".
بدین گونه ماه‌های حرام و ایام حج را دستخوش هواهای نفسانی خود قرار داده و سنت الهی را تعطیل کردند. اما با ظهور اسلام و آزاد سازی مکه معظمه به دست توانای رسول خدا(ص) از سنت شکنی عرب‌ها جلوگیری شد و ماه حج و زیارت خانه خدا به جای اصلی‌اش برگشت4".
عرب‌های جزیرة العرب در سال هشتم هجری، حج را در ذی‌القعده انجام دادند، اما در سال نهم و دهم قمری آن را در ماه ذی الحجه به جای آوردند و در حجة‌الوداع، که رسول خدا (ص) در ذی حجّه سال دهم هجری به زیارت خانه خدا رفته بود، همان ماه را برای همیشه، ماه انجام حج واجب قرار داد و در ضمن خطبه‌ای فرمودند: همانا زمان، به مانند هیاتی که خداوند در آفرینش زمین و آسمان به وجود آورد، به جای اصلی‌اش برمی‌گردد. به این صورت که هر سال 12 ماه دارد و چهار ماه از آن‌ها حرام است که سه ماه پشت سر هم ذی قعده، ذی حجّه و محرم و چهارمین ماه رجب که میان جمادی و شعبان قرار گرفته است5". از آن هنگام، مراسم حج، همه ساله در ذی الحجه برگزار می‌گردد.
منابع برخی روایات:
1. بحارالانوارعلامه مجلسی، ج 11، ص 178 و ج 98، ص 189.
2. همان،ج 21، ص 99 و مجمع االبیان فضل بن حسن طبرسی، ج 2-1، ص 39.
3. سوره توبه (9)، آیه 37.
4. بحارالانوار، ج 53، ص 39.
5. مجمع البیان، ج 6-5، ص 45.