روز هشتم ذیحجه حجاج بیت الله الحرام، مکه مکرمه را به سوی مشاعر مقدس برای آغاز اعمال حج ترک میگویند. در فاصله زمانی اول تا هشتم ذیحجه و البته چهاردهم تا حدود بیستم ذیحجه جمعاً به مدت 15 روز ازدحام قابل توجهی در شهر مکه حاکم است و خصوصاً خیابانهای منتهی به حرم شاهد فشردگی و تراکم فوقالعاده است؛ بطوری که تردد و تداخل انسان و خودرو باعث کندی حرکت و خستگی مفرط و کاهش انرژی مردم خواهد شد. بویژه اینکه در آستانه ایام تشریق معمولاً خیابانها مسدود میشود یا مسیرها تغییر پیدا میکند.
حجاج ایرانی سالجاری از 15 ذیقعده بتدریج از مدینه و جده رهسپار مکه شدند و این موج جمعیت تا 4 ذیحجه بمدت 19 روز ادامه دارد تا به اوج رسیده و کلیه حجاج در مکه حاضر شده و همراه با سیل جمعیت میلیونی همه کشورها به اعمال واجب و مستحب خود میپردازند.
به منظور رساندن حجاج ایرانی ساکن در 64 هتل بزرگ واقع در چندین نقطه از شهر مکه به حرم، یک شبکه اتوبوسرانی مرکب از سیصد دستگاه اتوبوس جدید از طریق 13 خط ، زائران را مستقیم و غیرمستقیم بصورت شبانهروزی به سه ایستگاه اطراف حرم منتقل میکنند و مجدداً به هتل باز میگردانند. طبیعی است این ناوگان 300 دستگاهی متناسب با میزان ورودی زائر ایرانی بتدریج اضافه میشود تا زمانی که آمار زائر و اتوبوس کامل شود. علاوه بر این زائران در بدو ورود به مکه با اتوبوسهای فوق طواف اول عمره تمتع را انجام میدهند و با همین اتوبوسها به زیارت دوره میروند.
اتوبوسهای یادشده طی شبانهروز بارها زائران چندین هتل را در یک مسیر جمعآوری کرده و به حرم میرسانند. قبلاً قرارداد استفاده از این تعداد اتوبوس بر حسب صندلی مورد استفاده با شرکتهای نقل عربستان توسط دفتر نمایندگی سازمان حج و زیارت در عربستان منعقد شده و در طول عملیات حج نسبت به بهرهبرداری از آنها نظارت میگردد.
سیستم مذکور یک نوبت تا ششم ذیحجه فعال است و در نوبت بعدی نیز از 14 ذیحجه ناوگان وارد چرخه میشود و تا حضور آخرین زائر در مکه فعالیت آنها ادامه دارد.
صرفنظر از مزایای متعدد این طرح که امروز 13 سال تجربه را پشت سرگذاشته و همواره کاملتر شده است، از آن سو چالشها و محدودیتهایی نیز بر روند خدماترسانی در شبکه اتوبوسرانی حاکم است:
1-بتدریج کشورهای دیگر نیز به این طرح پیوسته و هر سال بر مجموعه تازهواردین افزوده میگردد. در حال حاضر زائران کشورهایی مثل پاکستان، بنگلادش، عراق، ترکیه، جنوب شرق آسیا و . . . در قالب مشابه این شیوه جابجا میشوند که نوعاً از همین مسیر مورد نظر باید عبور کنند.
2-ساخت و سازهای اطراف حرم باعث از بین رفتن محوطههای ایستگاهی شده و بعضاً ایستگاههای موجود را نیز دچار تنگنای فضا کرده است. ضمن اینکه پلیس راهنمایی و رانندگی مکه مکرمه نیز هرچه به ایام اوج ازدحام نزدیک میشویم، خیابانها را مسدود و مسیرها را تعویض مینماید. دیگر اینکه جغرافیای شهر مکه و کوهستانی بودن آن موجب شده که برای طی کردن یک مسیر نه چندان طولانی باید اتوبوسها از چندین مسیر پرپیچ و خم و تونلها و پلهای متعدد عبور نمایند.
3-اتباع کشورهای دیگر در بعضی موارد مشترکاً با حجاج ایرانی داخل اتوبوس سوار میشوند که باید با تحمل و سعه صدر با یکدیگر برخورد نمایند.
4-هنگام نمازهای جماعت و تعویض شیفت رانندگان، حرکت اتوبوسها متوقف میگردد. ضمن اینکه رانندگان که نوعاً فصلی هستند، گاهی توجیه نیستند و آموزش کافی ندیدهاند، لذا نباید با آنها مستقیم برخورد کرد.
5-اتوبوسهای نقل داخل شهری مکه مربوط به حجاج ایرانی از ششم تا هشتم ذیحجه برای خدماترسانی در ایام تشریق به پارکینگ عرفات منتقل و متعاقباً از 14 ذیحجه وارد خط میشوند.
با همه این توصیفات طرح دایر کردن شبکه شبانهروزی نقل درونشهری مکه با تمام مضایق آن حتی در ایام شلوغی و اوج کار نسبت به روشها و تجارب سابق مثل پرداخت وجه به زائران، گرفتن اتوبوس توسط مدیر، دادن بلیت دولتی اتوبوسبه ساکنان ساختمانهای دوردست و غیره بسیار آبرومندتر، مطمئنتر و سریعتر است، بویژه اینکه ایمنی و آسایش حجاج را هرچه بهتر تأمین مینماید.