تاثیر نماز بر زندگی
نویسنده: حسن فعال
مقدمه:
به نظر مي‌رسد كه نماز اين عالي‌ترين جلوه نياز، ارتباطي گسترده با ابعاد مختلف زندگي انسان داشته باشد. از ميان تمام فرايضي كه از لحاظ ديني بر مسلمانان واجب است نماز بيشترين ارتباط را با انسان دارد. هر روز پنج بار نماز اين كتاب هستي را ورق مي‌زنيم و اين چنين است كه نماز كلاس درسي مي‌شود كه آموختني‌هايش تمامي ندارد.
امروزه روانشناسي را به عنوان علم رفتارشناسي معرفي مي‌كنند و در اينجا ما به بررسي تأثيراتي مي‌پردازيم كه نماز به عنوان يك رفتار بر ابعاد مختلف روح و روان انسان مي‌گذارد.
تاثیر نماز بر زندگی
از ديدگاه روانشناسان يكي از عوامل رشد و شكفتگي شخصيت نشانه‌هاي رمزي است. از خوشبختي آدمي يكي اين است كه مي‌تواند نشانه‌هاي رمزي بكار برد.
آدمي هر چه بيشتر ترقي كند و به كمال نزديك‌تر شود بيشتر نشانه‌هاي رمزي بكار مي‌برد و برعكس هر چه بيشتر در حال تنزل باشد، نشانه‌هاي رمزي كمتر مورد استفاده‌اش واقع مي‌شوند.
يكي از فوايد نشانه‌هاي رمزي اين است كه جاي انگيزه‌هاي غريزي و تمايلاتي را كه ابزار آنها مقتضي يا مناسب و يا مقدور نيست مي‌گيرند و به تسكين يا تخفيف تنيدگي و ناراحتي كه ناشي از عدم ارضاي آنهاست مي‌پردازند.
«ان الصلوه تنهي عن الفحشا و المنكر». همانا نماز انسان را از بدي و زشتي باز مي‌دارد و از همين جا درمي‌يابيم كه شايد نماز نشانه‌اي رمزي است كه باعث رشد شخصيت ما مي‌شود و آن را اعتلا مي‌بخشد.
روانشناسان معتقدند «نشانه‌هاي رمزي مناسب نيروي زندگي را به خدمت خود در مي‌آورند و از تنيدگي‌ها و ناراحتي‌ها مي‌كاهند و آدمي را قادر مي‌سازند به اينكه خود را به درجات عالي برساند» و بدين سان نماز سكوي اعتلا و معراج انسان مي‌شود. نماز مي‌تواند به مثابه يك پالاينده عمل كند. زماني كه انسان با انجام مقدمات نماز، رو به درگاه خالق بي‌نياز مي‌كند و با يكي و فقط يكي كه او را قادر مطلق مي‌پندارد به گفتگو مي‌پردازد در واقع به يكي از نيازهاي مهم روانشناختي خود پاسخ داده است
يكي از نيازهاي انسان نياز به بزرگداشت است، يعني نياز به برتر از خود را ستايش كردن و به تأييد او پرداختن و پيروي كردن از او. با نماز خواندن اين آيين مقدس و هميشگي براي تكريم پروردگار بي‌همتا چنين نيازي ارضاء مي‌شود.
يكي ديگر از نيازهاي روانشناختي انسان، نياز به پشتيباني است. خود را به كسي كه هنگام احتياج، كمك و ياري مي‌كند نزديك نگه داشتن و هميشه به حمايت كسي پشت‌گرمي داشتن. ما با نماز كه هر روز به صورت منظم انجام مي‌شود رابطه خود را با كسي حفظ مي‌كنيم كه در تمام سختي‌ها و شدايد اميد به ياري او داريم.
مسأله ديگري كه در اينجا مطرح است نظم‌بخشي نماز به فكر است. در بين بسياري از اقشار جامعه رايج است كه وقتي چيزي را گم مي‌كنند به نماز مي‌ايستند تا آن را بيابند. در واقع اين تمركز حواس از طريق ايستادن به سوي قبله يكتا خالق و ركوع و سجود در برابر يگانگي او حاصل مي‌شود.
به اعتقاد يكي از روانشناسان محبت يا عشق پنج نوع است و يكي از انواع آن عبارت است از عشق به حق يا به پروردگار عالم كه داراي عالي‌ترين ارزش و دوست اشتني‌ترين چيزهاست و بطور كامل مستلزم مراقبت، مسؤوليت، احترام و بخصوص معرفت است. اين عشق براي زندگي ضروري است، زيرا آدمي بايد كمال را در نظر بگيرد و آرزوي وصول به آن را در سر بپروراند تا به پيشرفت و حل مشكلات خود نايل آيد و نماز كشش عاشقان حق و محبوب خاشعان و مِهر معبود است يكي از روش‌هايي كه براي كاهش استرس توسط روانشناسان پيشنهاد مي‌شود استفاده از شستشوي با آب است. وضو مقدمه نماز است و هر بار كه ما براي نماز مي‌ايستيم و خود را با وضو پاك و مطهر مي‌سازيم در واقع به تطهير روح خود مي‌پردازيم و مرهمي بر روان خسته خود مي‌گذاريم
در واقع اگر بخواهيم براي نماز روح و جسم قايل شويم و حركات فيزيكي را جسم نماز و حالات روحاني آن را روح نماز نام گذاريم به فوايد و آثار نماز بيشتر پي مي‌بريم. يكي از روش‌هاي مقابله با تنش كه علاوه بر روانشناسي، علوم ديگر نيز آن را تأييد مي‌كنند انجام حركات منظم يا ورزش است. در همين راستا نماز و بعد جسمي آن (حركاتي كه بطور منظم پنج بار در شبانه روز تكرار مي‌شود) جسم را چنان صيقل مي‌دهد كه آيينه روح مي‌شود.
يكي از فلاسفه مي‌گويد: نماز به آدمي نيرويي براي تحمل غم‌ها و مصائب و در نتيجه بهداشت رواني مي‌بخشد و انسان را اميدوار مي‌سازد و قدرت ايستادگي و مقاومت در برابر حوادث بزرگ را به او مي‌دهد.انسان در نماز با تمام اعضاي بدن و حواس خود متوجه خدا مي‌شود و از همه اشتغالات و مشكلات دنيوي روي برمي‌گرداند و به هيچ چيز جز خدا و آيات قرآن كه در نماز بر زبان مي‌آورد فكر نمي‌كند همين روي‌گرداني كامل از مشكلات زندگي و نينديشيدن به آنها، در اثناي نماز، باعث ايجاد آرامش روان و آسودگي عقل در انسان مي‌شود.
اين حالت آرام‌سازي و آرامش رواني ناشي از نماز، از نظر رواني تأثير بسزايي در كاهش شدت تشنجات عصبي ناشي از فشار زندگي روزانه و پايين آوردن حالت اضطرابي كه برخي از مردم دچار هستند، دارد و در حديث آمده است كه: هرگاه امري بر رسول خدا سخت مي‌آمد به نماز مي‌ايستاد.
اصولاً رابطه معنوي ميان انسان و خداوند در اثناي نماز، به او آنچنان نيروي معنوي مي‌بخشد كه مايه تجديد اميد، تقويت اراده و آزاد شدن توانايي‌هاي عظيم وي مي‌شود، توانايي‌ها و نيروهاي عظيمي در وجود انسان نهفته است كه معمولاً بخش كوچكي از آنها را به كار مي‌گيرد. رابطه معنوي انسان با پروردگار در طول نماز و دريافت نوعي فيض الهي، يا بارقه روحانيت از خداوند متعال، باعث رها شدن نيروهاي معنوي مستمر در انسان مي‌شود و عزمش را جزم، اراده‌اش را قوي و همتش را بلند مي‌گرداند. براي پذيرش علم و معرفت آماده‌تر و براي انجام كارهاي بزرگ در نتيجه داناتر می شود.
نماز بر احساس امنیت روانی
پس كدامیك از دو دسته مردم سزاوار به امنیت اند ( بگویید ) اگر می دانید ! ( بگو ) : كسانی كه ایمان آورده اند و ایمان خود را به ستم نیامیخته اند .
( سوره مباركه انعام ـ آیه شریفه 82)
هر چند كه در پزشكی و زیست شناسی امروزی واژه استرس به معنی هایی متفاوتی به كار می رود ، اما بر اساس تعریف “ هانس سلیه ” ( روانشناس مشهور ) استرس در پزشكی و روانپزشكی معمولا اشاره به موقعیت های روانی و اجتماعی متنوعی دارد كه قادر به ایجاد بیماریهای جسمی و روانی و سایر اختلالات رفتاری است .
مطالعات “ هاروی برنر ” ( محقق برجسته استرس ) نشان می دهد كه آمار مرگ و میر ، بیماریهای جسمی ، خودكشی و دیگركشی ، پذیرش به بیمارستانهای روانی و زندانها و.. در میان افرادی كه در معرض استرس های گوناگون بوده اند ،، به مراتب بیشتر از افراد عادی است .
از آنجا كه زندگی انسانها در عصر حاضر ، با استرس های بسیار متعدد و گوناگونی همراه شده است و با توجه به این كه لازمه زیستن و تداوم زندگی سازش پذیری و مقاومت در برابر استرس هاست ، لزوم برخورداری انسان از وسایلی كه درجه مقاومت او را در مقابل استرس ها افزایش بخشند و احساس آرامش و امنیت روانی را در وجود او حكمفرما سازند ، بوضوح احساس می شود .
چنانچه با دقت كافی و استناد به شواهد آماری به مكانهایی كه استرس های متعدد زندگی كار افراد را بدانجا می كشاند ( مكانهایی مثل مطب پزشكان ، بیمارستانهای جسمی و روانی ، قبرستان جوانمرگ ها !؟! ، زندانها و .. ) سری بزنیم متوجه می شویم كه تعداد مذهبی ها ، در مقایسه با غیر مذهبی های حاضر در این قبیل جاها بسیار متفاوت است .
بعنوان مثال در كشور خودمان 90% محكومان زندانها را افراد بی نماز تشكیل می دهند . یا مثلا آمار بیماران بستری در بیمارستانها كه با نماز بیگانه اند به طرز باورنكردنی بیش از اشخاص مقید به نماز است .
این موضوع نه فقط در كشورهای مسلمان ، بلكه در سرتاسر جهان عمومیت دارد . بعنوان مثال : بررسی جوامع “ هوتری” در آمریكای شمالی حاكی از آن بود كه بروز اختلال روانی در آنها كمتر از سایر افراد جامعه است . جوامع هوتری نسبتا پایدار و منزوی هستند و در شرایط آرام كشاورزی و با عقاید دینی استوار زندگی می كنند .
بدین ترتیب می توان با فیلسوف بزرگ قرن اخیر “ لیمان ” هم عقیده بود ، آنجا كه گفته است : “ دین و مذهب در زندگی به انسان اطمینان و تكیه گاه روحی می بخشد .” با این اوصاف “ نماز ” بعنوان برجسته ترین چهره ایمان ، نقش بزرگی در ایجاد امنیت روانی و توانایی مقابله با استرس ها در انسان ایفا می كند و اگر به یاد آوریم كه بیش از 60% مراجعه كنندگان به بیمارستانهای عمومی ، در واقع از یك مشكل روانی رنج می برند و بیماریهای ( روان تنی ) در طب نوین روز به روز جایگاه مهمتری پیدا می كند ، می توانیم از دریچه تازه ای از نقش نماز در بیماریهای جسمی سخن بگوییم .
منابع :
۱ـ ترجمه فارسی روانپزشکی کاپلان ـ سادوک جلد اول صفحه ۵۴۵
۲-"راث بندیکت" جزو استادان مزلو، در دانشگاه ویسکانن است. او همان کسی است که تحقیقات وسیعی در مورد تاثیر اجتماع و فرهنگ بر شخصیت انسان انجام داده است( رجوع کنید به تاثیر نماز بر ثبات شخصیت)
۳-"روانشناسی شخصیت سالم" اثر : آبراهام مزلو، ضمنا برای مطالعه بیشتر مراجعه کنید به مقاله اندیشمندانه آقای مسعود آذربایجانی تحت عنوان "انسان کامل" در شماره نهم فصلنامه وزین : حوزه و دانشگاه